En el primer día del curso "Del relato al microrrelato”, Mariasun Landa, profesora colaboradola en la Universidad del País Vasco, ha hablado sobre el microrrelato y sus características. Actualmente, el microrrelato es un género literario que está en alza, pero siempre ha estado presente en la literatura. "La idea de que estamos inventando una nueva forma de escribir hay que descartarla, el género del microrrelato existe desde siempre”.
El microrrelato es un género literario que no se puede controlar sin antes haber comprendido la estructura y las características del relato. "No puedes apreciar un bonsai si no conoces antes el árbol. Lo mismo ocurre con el relato y microrrelato. Si no se estudia bien el relato, uno no puede adentrarse en el mundo del microrrelato”, ha explicado Mariasun Landa. El relato es un género narrativo que cuenta con una serie de secuencias que narran lo que va sucediendo a lo largo del cuento.
Sin embargo, el microrrelato es un género que no tiene una definición exacta. "Definir es que haya unanimidad sobre algo y para referirse al microrrelato no hay unanimidad. No hay que extrañarse de que no tenga una definición aceptada por todos, ya que todas las caracterísitcas que tiene este género no le sirven a todo el mundo por igual”. Por ello, Mariasun Landa ha subrayado que los lectores se deben centrar en las características del microrrelato y no tanto en su definición.
El microrrelato contiene verbos que incitan a la acción y permiten que el lector imagine lo que no está a la vista, lo que subyace dentro del microrrelato. "Es un género que da qué pensar y que convierte al lector en cómplice activo que con su imaginación llena los espacios que deja el texto”. Ejemplo de ello ha sido el microrrelato de Augusto Monterroso: Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí. "Es un microrrelato que, como muchos otros, permite al lector pensar sobre lo que ha ocurrido, por qué está el dinosaurio allí, quién es el que se ha despertado…”. Además, el final, el desenlace de un microrrelato tiene que ser efectivo, que deje al lector sorprendido y que sea un poco "chocante”.
El humor, la ironía y la paradoja también son características propias del microrrelato, además de ser textos que tienen su inicio, nudo y desenlace. El microrellato de David Lagmanovich "Crees ser mi poema favorito, pero solo eres una errata” es otro ejemplo de cómo utilizar el humor en cuestiones de desamor.
La transtextualidad es un concepto importante a la hora de escribir un microrrelato. "Se deben identificar aquellos datos culturales, sociales o de otra clase que nos permitan comprender un texto breve”. Para entender la transtextualidad, Mariasun Landa ha utilizado el microrrelato de Augusto Monterroso: Hoy me siento un Balzac, estoy terminando de escribir esta línea. La escritora ha subrayado que para comprender este microrrelato es imprescindible tener un conocimiento previo sobre quién era Balzac, porque de lo contrario no se podrá entender.
Mariasun Landa ha destacado que no es lo mismo leer un microrrelato o escucharlo. "Leer es más fácil que escuchar porque cuando lo ves en el papel puedes entenderlo a la primera. Sin embargo, que te cuenten un microrrelato y comprenderlo es más complicado. La mayoría de las veces pedimos que nos lo vuelvan a repetir y hasta no haberlo escuchado tres o cuatro veces no lo llegamos a entender”.
La intervención de Mariasun Landa ha concluido con un ejercicio en el que los alumnos han tenido que reducir un relato para convertirlo en microrrelato, "intentando mantener siempre lo esencial del cuento, ya que la brevedad es la parte más importante de un microrrelato”.
Idazleak esan zuenez, lehenengo aldiz balada entzutean, publikoak ideia gutxi barneratuko ditu, ahozko literaturarekin ohikoa baita elipsia gertatzea eta gauza gutxirekin gogoratzea. "Horixe pasatuko zaio Maitaneri, baina jakin mina piztuko zaio eta ulertzeko ahaleginak egingo ditu”, gaineratu zuen. Oreina bilakatu neskak orein bihurtu den Mayiren istorioa kontatzen du; bere amak badaki zer pasa den, baina ez bere anaiak. Honen zakurrek hil egingo dute eta gero, oreinaren haragiak eltzetik hitz egingo dio anaiari. Orduan, amak, bere buruaz beste egingo du.
Hala ere, egilearen liburuan bertsio baikorragoa gehitu du, protagonistari ez baitzaio bukaera hori gustatuko eta horrela, irakurle gazteengana gehiago gerturatuko dela uste baitu. "Bertsio moderno hau hain mitikoa izan ez dadin saiatu naiz, eta dena beste pertsona baten ikuspegitik kontatzen”, azaldu zuen Landak.
Horrela, liburua irakurtzen duenak balada berberaren inguruan sortutako hiru istorio aurkituko ditu: lehenik, Maitanek osatutakoa, Erramunek balada abesten dionean; hau motzena da, eta ez ditu ideiak asko garatzen. Bigarren istorioa da ezagunena, balada aztertu ondoren sortutakoa, hainbat sekuentzietan esaten duena prosa bilakatuta. Azkenekoa istorio guztiz berria da, balada horren gainean liburuko protagonistak sortu duena.
"Ahozko literatura oso erraz galtzen da; hala ere, material bezala erabili eta beste literatura produktu batzuen bidez iritsi da guregana”, azaldu zuen Txan fantasma (1984), Krokodiloa ohe azpian (2002) eta Inurrien hiztegia (2013) liburuen egileak. "Hala eta guztiz ere, istorio hauek ez dira txantxetakoak izaten, oso serioak baizik, eta liburu honek agerian jarriko du hori”, azaldu zuen.
Narrazio honekin Mariasun Landak iradokizunez betetako testu narratibo bat eskaini digu, Oreina bilakatu neska, euskal ahozko literaturan jaso zen azken baladan murgilduta. Baladaren istorio asaldagarria Erramunek, parke bateko zaindariak, kontatzen dio Maitane neska gazteari, eta honek beste bertsio bat eskaini digu hurrena. Beraz, balada klasikoaren istorioari, bertsio moderno bat erantsi dio autoreak maisutasun handiz. Kontakizun aberats eta iradokitzailea, tragikoa eta era berean umoretsua; tradiziozko literaturatik abiatuta, egungo literatura erakargarri egiteko eredu paregabea.
Ahozko literaturako azken balada gaur egunera ekarri du Mariasun Landak
Esperimentazioaren bidea urratuta, tradizioa eta modernotasunarekin jolasean aritu da Mariasun Landa eta ahalegin horretatik sortu da ‘Azken balada’. Euskal ahozko literaturan jaso zen azken balada egungo literatura moldeetara ekarrita, bertsio eraberritua proposatu du.
Mariasun Landak Donostian aurkeztu du ‘Azken balada’. (Juan Carlos RUIZ/ARGAZKI PRESS)
Kontakizun bat eta hiru dira aldi berean Mariasun Landak ‘Azken balada’ gazte literaturako eleberrian proposatu duena. «Hiru istorio gurutzatzen dira, baina narrazioaren bihotz muina bat bakarra da: ‘Oreina bilakatu neska’», azaldu du egileak.
Euskal ahozko literaturan jaso zen azken balada da ‘Oreina bilakatu neska’, Haizea taldeak Txomin Artola eta Amaia Zubiriaren ahotsean 1978an ‘Ura ixuririk’ abestian bildu zuena.
Balada honetan erritu baten bidez orein bilakatzen den neskatoaren istorioa kontatzen da: txakurrek hozkatu nahi dutela, haren amak neskatoaren anaiari oreina lagun dezan eskatuko dio, baina ehiztariek akabatu eta eltzean egosten ari den artean, sorginkeria bailitzan neskatoa hizketan hasi, amak ezagutu eta azken honek bere buruaz beste egingo du.
«Elipsi askoko kontakizuna da, eta elipsi horien barruan gauza asko gertatzen dira. Lehenengo lana, sekuentzia horiek zehaztea izan zen», azaldu du. Bere lehen asmoa balada horretatik abiatuta narrazio bat idaztea bazen ere, «gai bakarra baina aldagai asko» zituela ikusita, bere bertsioa idaztera deliberatu zen: «Balada errespetatuz, modu narratiboan eman eta nik ere nire baladatxoa idatzi nahi izan dut».
Hala, narrazioaren lehen atalean Maitane neskatoa Donostiako Cristina Enea parkera joan eta, oreinei begira dela, parkezainaren ahotik ezagutuko du istorioa. Bigarrena jatorrizko kontakizunari eskainia dago eta, hirugarrenean, narrazioaren amaiera gustuko ez duela-eta bertsio berritua idatziko du Maitanek. Azken horretan «alderdi magiko, fantasiazko eta zenbaitetan gore horiek desmitologizatzen» ahalegindu dela ziurtatu du Landak eta, horretarako, hirugarren pertsonaia bat ere sortu du, 12-13 urte dituen eta orein bilakatzen den neskatoaren etxaldean bizi den Leo mutikoa. Hura izango da, jada adineko dela, kontakizunaren narratzaile bilakatuko dena.
Esperimentu honen bidez, Landak unibertsitate munduan ikertu den ahozkotasunaren gaia literaturara eraman du. «Ikerketa asko egin dira baina gertatzen dena da agian gaur egun ez dagoela interes handiegirik honekiko, alde horretatik etenaldia eman dela uste dut».
Liburuaren Nazioarteko Egunaren atarian, Mariasun Landa idazleak bere lan berria aurkeztu du gaur Erein argitaletxearekin: Azken balada. Narrazio horren bitartez, idazleak iradokizunez betetako testu narratibo bat osatu du, euskal ahozko literaturan jaso zen azken baladan –Oreina bilakatu neska (1965)– oinarrituta.”Literatura ez da bakarrik idatzizkoa, eta ahozko literaturari ere garrantzia eman behar diogu”, nabarmendu du Landak.
Balada horren istorioa Erramunek, parke bateko zaindariak, kontatzen dio Maitane neska gazteari, eta horrek kontakizunaren beste bertsio bat eskainiko du geroago. Hortaz, idazleak azaldu duen bezala, liburuaren muina balada bera den arren, hiru narrazio eskaintzen dizkio irakurleari: lehengoan, baladaren sekuentzia narratiboak aztertzen ditu idazleak, eta horiek prosaz azaltzen ditu; bigarrenean, Erramunek Maitaneri kontatzen dion istorioa dago; eta, hirugarren zatian, "Maitanek asmatutako” bertsioa irakurri daiteke.
Narrazio honekin Mariasun Landak iradokizunez betetako testu narratibo bat eskaini digu, Oreina bilakatu neska, euskal ahozko literaturan jaso zen azken baladan murgilduta. Baladaren istorio asaldagarria Erramunek, parke bateko zaindariak, kontatzen dio Maitane neska gazteari, eta honek beste bertsio bat eskaini digu hurrena. Beraz, balada klasikoaren istorioari, bertsio moderno bat erantsi dio autoreak maisutasun handiz.Kontakizun aberats eta iradokitzailea, tragikoa eta era berean umoretsua; tradiziozko literaturatik abiatuta, egungo literatura erakargarri egiteko eredu paregabea.
Bi sarituak, alkatearekin, Mariasun landarekin eta Xebas Gelbentzurekin
Iñaki Otegi Gelbentzuk eta Miren Azkarate Badiolak irabazi dituzte VI. Mariasun Landa Sariak. Errenteriako Berdintasun Arloak eta Berdintasunerako Kontseiluak deitzen dituzte, eta gizartearen arlo ezberdinetan emakumeek udalerriari egindako ekarpenaren berri ematen duten idazlanak sustatu, aitortu eta saritzea dute helburu, baita herri kronika osatzen laguntzea ere.
Gaur egin da sari banaketa Xenpelar Etxean, eta bertan izan dira, besteak beste, Julen Mendoza Errenteriako alkatea eta Mariasun Landa, sariei izena ematen dien idazlea. Oihane Yustos kazetariak egin ditu aurkezpen lanak eta Sorkunek hainbat abesti kantatu ditu ekitaldian zehar, hirukote formatuko taldean.
2016ko Emakumezkoen Begirada Lanik Onenaren Saria, Miren Azkarate Badiolari eman dio epaimahaiak, Zu zarelako gara gu lanean izeba-amona Rita Azkarateren bizipenak jasotzeagatik. Sarituaren lore sorta 94 urteko izeba-amonari eman eta gero, Azkaratek eskerrak eman dizkio epaimahaiari, eta antolatzaileentzat hitz politak izan ditu, "emakumeak ikustarazteko ahaleginagatik”.
Izeba-amonaren bizitza kontatzerakoan, 1936ko Gerrako bizipen latzak jaso ditu Azkaratek: "Gerraren kontakizuna irabazleak egiten du beti, eta beti gizonezkoak egiten du” adierazi du saria jasotzerakoan. Horregatik "bi aldiz zapaldua izan den emakumearen” testigantza jaso nahi izan duela aitortu eta Mariasun Landa sariek herri kronika biltzeko duten balioa nabarmendu du errenteriar gazteak: "Guri tokatzen zaigu gure arbasoen testigantzak ahanzturan ez gelditzeko lan egitea”.
Herrigintzari aitorpena Emakumezkoei Begiradarik Onena Saria gizonezko batek irabazi du aurten, Iñaki Otegi Gelbentzuk, Xebas Gelbentzu, auzo baten nortasuna eraikitzen idazlanagatik. Oiartzuarra jaiotzez, Iztietara ezkondu zen Gelbentzu, eta auzoaren mende erdiko bilakaeran izandako ekarpena aitortu dio Otegiren testuak. Gaurko ekitaldian, Gelbentzuk herrigintzan egindako lana goraipatu du egileak eta berari eskaini dio saria. Gelbentzuk "harrituta” hartu du hitza: "horrelakorik bai ez nuela nik inoiz esperoko” esan du, baina onartu du "gauza asko antolatzen lagundu” izan duela.
Berdintasun Kontseiluaren arabera, Azkarateren lanak ate berri bat ireki du, 36ko gerran herriko emakumeek bizi izan zutena jasotzeko aukera. Hori horrela, Rufina Mikelarenaren bizitzari buruzko lan batek epaimahaiaren aipamen berezia jaso du, garai berean kokatutako lanak. Eta beste aipamen berezi bat ere izan da VI. Mariasun Landa literatur sarietan, Araceli Lopez Arevalori buruzko Un alma castellana idazlanarentzat.
2016ko bi lan sarituak Oarso aldizkariaren hurrengo alean argitaratuko ditu udalak.
