Agirre, J. (2023, abenduaren 8a). Mariasun Landa: «Literatura etiketatu? Ez, obra ona bada bila dezala bakoitzak bere gustukoa». El Diario Vasco.
Baten faltan bi liburu berri izango ditu Mariasun Landa idazleak egunotako Durangoko Azokan Erein argitaletxearen erakusmahain: ‘Elefante txori-bihotza’ eta ‘Ezin ezetz esan’. Gainera, 20 urte bete azaro honetan ‘Krokodiloa ohe azpian’ lanak Espainiako Haur eta Gazte Literaturaren Sari Nazionala irabazi zuela.
– 20 urte igaro dira ‘Krokodiloa ohe azpian’ liburuak Espainiako Haur eta Gazte Literaturaren Sari Nazionala irabazi zuenetik. Idatzi zenuenean espero zenuen halako ibilbidea izango zuela lanak?
– Horrelakoetan, lehenengoa izan nintzenez, ez dakizu zer suposatzen duen. Gure herriko egoera oso latza zen une horretan, tristea, Egunkariaren itxierarekin eta politikoki giro petralarekin. Saria jaso nuenean askok esan zidaten berri on bakarra zela ia. Eromena izan zen, baina sekulako momentua. Bide luzea izan du argitalpen askorekin eta itzulpen mordoarekin: eslobeniarrera, errusiarrera, gaztelaniara, katalanera, galegora…. Kariño bereziarekin oroitzen dut Moskuko feriara argitaletxearen eskutik egindako bidaia. Oso interesgarria izan zen bertakoekin kontaktatzea.
– Bidea ireki zenuela uste duzu?
– Orain Patxi Zubizarretak ‘Zerria’ narrazioagatik Sari Nazionala irabazi duenean, eta urte batzuk lehenago Juan Kruz Igerabidek ‘Abezedario Titirijario’ liburuarekin, poz handia eman zidan, pentsatzen dudalako ‘Kokodriloak’ egin duela bide bat eta jarraipena izan duela, normalizatzen doala gure egoera. Askotan ez baita gehiegi kontsideratu euskal literatura eta bide batzuk ireki egin behar izan dira atzetik beste batzuk pasa ahal izateko.
– Liburuak lortutakoa zerrendatzen hastea baino errazagoa da ia zer lortu ez duen esatea.
– Beno, zer esango dizut. Ni argitaratu zenerako jada hemen, gurean, nolabait ezaguna nintzen eta arrakasta banuen, esaterako ‘Galtzerdi suizida’ (Elkarlanean, 2001) lanarekin eta kanpoan ere, batez ere ‘Elefante txori-bihotza’ (Anaya, 2001) liburuarekin. Lau hizkuntzetan atera zen orduan eta gaztelaniaz izugarri hedatu eta saldu zen, baita beste hizkuntza askotara itzuli ere.
– Orain berriro euskaraz plazaratu du Erein argitaletxeak.
– Bai, euskaldun munduan penaz ez zuen halako arrakasta izan. Zabaltzeko momentuan Madrilgo argitaletxe bat zen eta euskarazko adarra ez zitzaion gehiegi axola. Baina gaztelaniaz joko handia eman zuen eta eskoletan oraindik jarraitzen du, sakona eta polita delako. Baina agian ‘Krokodiloa ohe azpian’ helduen literaturara zubitxoa izan da.
– Liburua ezagutzen ez duenik baldin bada, nola azalduko zenuke zein den gaia?
– Orain asko aipatzen da gaztetxoen osasun mentala eta liburu horretan nolabait lantzen da. Erregistro umoretsu eta parodiko batean depresio baten bilakaera kontatzen da. Parodikoan, baina aipatzen dira antidepresiboak, antsiolitikoak eta egoera hori gaur egun puri-purian dago. Alde horretatik leku askotan ibili naiz horren inguruan hitz egiten, baina ez haur literaturaren ikuspuntutik, baizik depresioa bezalako kontu serioak forma umoretsu eta parodikoan landuz.
– Esan duzunez munduko txoko batzuk ezagutzeko ere balio izan dizu liburuak.
– Moskun egon nintzenean horiek bai ikusi zutela alderdi hori eta esaten zuten nola oso jakina zen nerabezaroan depresioak ere ematen zirela. Beste ikuspuntu indartsua ireki zidaten eta orain osasun mentalaren ikuspegitik liburu oso gomendagarria bilakatu da.
– Pandemiak hainbat gai erdigunean jarri ditu, gainera.
– Ni nire esperientzia partikularretik abiatu nintzen, baina egun pandemia ondoren asko eta asko aipatzen da osasun mentala, nerabezaroan eta gaztaroan ere, ematen du bertan ez dela existitu behar baina ez da egia. Beste alde batera begiratuta arazoa ez da konponduko. Protagonistari hori pasatzen zaio, sintoma batzuk ditu, irakurlearentzat barregarriak direnak baina funtsean ez dutenak barregarritik ezer, eta ez daki izendatzen. Eta azkenean nire mezua zen literaturak zer gertatzen zaizun esateko hitzak eskaintzen dizkizula, horregatik narrazioaren amaieran zer falta zaion, zein maite duen edo zer egin behar duen adierazteko gai da. Literaturaren on hori ia terapeutikoa da, barruan duguna izendatzeko balio digula.
– Fikzioaren bitartez adibideak ikusi eta barneratzea teoria irakurrita baina errazagoa suerta dakieke gazteei, ezta?
– Nik esango dizut heldu askok irakurri dutela liburu hori eta terapeuta batzuk gomendatu izan dutela. Oso modu atseginean eta irribarretsu, ikusten da depresioa edo antsietatea zer den.
– Haur eta gazte literaturan sailkatzen bada ere, liburuak dituen geruza ezberdinekin gozatu dutenaren seinale.
– Eta gehiagok baliatu eta gozatu beharko lukete (barreak). Apalen tirania eta liburuak sailkatzeko dugun beharra… Literatura niretzat ez genuke etiketatu behar, obra literarioa ona denean 8 urtetik 88 urterakoentzat dela esan ohi da eta gero bakoitzak bere gustukoa bilatu behar duela. Ikastaro askotan ezberdindu dugu zer den gaitasun linguistikoa eta zer gaitasun literarioa, linguistikoa eduki dezakezulako, baina oso gutxi irakurri duzulako literarioa ez eta ez jakin konparatzen.
– ‘Krokodiloa ohe azpian’ saritua izatearen urteurrenaz gain, nola hartu dituzu ‘Elefante txori-bihotza’ eta ‘Ezin ezetz esan’ liburuen berrargitaratzeak?
– Lehenari beste atal bat erantsi nion liburuaren bueltan gertatu zitzaizkidan hainbatekin eta merezi du berriro irakurtzeak, umore asko duelako. ‘Elefantea’-rekin erabat asmatu nuen, denak kanpotik berdinak direlako baina barrutik ez, eta taldean baztertuta dagoenak txori-bihotza du eta besteek tigre edo tximu bihotza. Oso polita eta erabilgarria geratu zen hezkuntzan erabiltzeko eta oso gai aktuala dela esango nuke.
Azkena 1991n idatzi nuen, orduan ‘Potx’ izenburuarekin, eta nire obrari buruzko lana egiten ari den ikasle batek esan zidan ezin zuela topatu deskatalogatua zegoelako. Berrirakurketa bat egin nion eta berriro berrargitaratzea oso zilegi iruditu zitzaidan. Fabula bat da ezetz esaten jakitea oso garrantzitsua dela lantzeko, bai norberaren bizitzan zein sozialki. Polita izan da berriro argitaratzea. Apenas ukitu dut, gaiak aldatu ditudalako baina nigan funtsezko batzuk beti daudelako.
– Eta zein lirateke funtsezko gai horiek?
– Batetik, nik uste, umorearen erabilera autodefentsa bezala. Haur literaturan gauza ia denak konta daitezkeela uste dut, nola egin ikusi behar da eta nola horretan umoreak lekua eta garrantzia du. Bestetik, pertsonaia xume, umil edo baztertuen aldarrikapena. Nire liburuak aztertuta, pertsonaiak ez dira heroiak, normalean ertzetan geratzen direnak dira. Baina azkenean xalotasun horretatik taldea lagundu edo salbatzen dute.
